دسته بندی
درسگفتارهای زمستان ۱۳۹۶ موسسه “پرسش”
اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب: تضعیف تولید سرمایه دارانه
محمد مالجو
پنجشنبه ۱۴ دی ماه ساعت ۱۴
“جلسه اول این درسگفتار ۴ ساعت خواهد بود”
۸۸۸۲۲۰۱۰
نوشته ی محمد مالجو درباره درسگفتار اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب:
اقتصاد ایران در سال‌های پس از انقلاب دو ویژگی متناقض را هم‌زمان از خود بروز داده است: از سویی گرایش به تقویت مستمر مناسبات طبقاتی سرمایه‌دارانه و از دیگر سو نیز گرایش به تضعیف مستمر تولید سرمایه‌دارانه. اگر از منظر ساختاری بنگریم، این دو گرایش متناقض مثل دو تیغۀ یک قیچی واحد عملاً زیست‌پذیری نظام اقتصادی را همواره تحت فشار گذاشته و اقتصاد سیاسی ایران را مستعدِ ابتلا به بحران کنترل‌ناپذیری کرده‌اند. هیچ نوع نظام اقتصادی نمی‌تواند این دو گرایش متناقض را هم‌زمان در درازمدت داشته باشد و درعین‌حال دچار بحران کنترل‌ناپذیری نشود. اما آن‌چه تاکنون عملاً از بروز حد بالایی از بحران کنترل‌ناپذیری در اقتصاد ایران ممانعت کرده است نقش مهارکنندۀ درآمدهای حاصل از صادرت نفت و گاز بوده است، نوعی نقش مهارکننده که به نظر می‌رسد تأثیرگذاری‌اش از منظر تاریخی به‌تدریج در حال کاهش باشد. در پنج دورۀ حاضر که سرجمع مشتمل بر بیست جلسه خواهد بود چارچوبِ مفهومی و تجربیِ واحدی ارائه می‌شود تا از همین منظر هم مسیر طی‌شدۀ اقتصاد ایران در چهار دهۀ اخیر صورت‌بندی شود و هم پرتوی بر مسیر پیشاروی اقتصاد ایران در آیندۀ میان‌مدت انداخته شود. این چارچوب مفهومی و تجربی را «زنجیرۀ انباشت سرمایه» نامیده‌ام با شش حلقۀ مجزا اما مرتبط که یک کلیت واحد را شکل می‌دهند و کارکرد هر کدام‌شان در اقتصاد سیاسی ایران فقط بر حسب تمامیت زنجیرۀ انباشت سرمایه قابل‌درک است. در نخستین سه دوره (جلسه‌های اول تا دوازدهم) شش حلقۀ زنجیرۀ انباشت سرمایه در اقتصاد ایران به بحث گذاشته خواهد شد. در دورۀ چهارم (جلسه‌های سیزدهم تا شانزدهم) بر بحران‌های برآمده از حلقه‌های شش‌گانۀ زنجیرۀ انباشت سرمایه و ازاین‌رو بر استعداد اقتصاد ایران برای ابتلا به بحران کنترل‌ناپذیری تمرکز خواهد شد و نقش درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز در اقتصاد ایران از حیث مهارکردن بحران کنترل‌ناپذیری به بحث گذاشته خواهد شد. در پنجمین دوره (جلسه‌های هفدهم تا بیستم) نیز راه‌حل‌های موردنظر سه جریان فکری برای مهار بحران‌های پیش‌گفتۀ اقتصاد سیاسی ایران معرفی و ارزیابی خواهد شد: جریان اقتصاددانان حامی اقتصاد بازار آزاد، جریان اقتصاددانان نهادگرا، جریان اقتصاددانان رادیکال.
دورۀ اول (جلسه‌های یکم تا چهارم): تکوین مناسبات طبقاتی سرمایه‌دارانه
دورۀ دوم (جلسه‌های پنجم تا هشتم): تکوین مناسبات طبقاتی سرمایه‌دارانه (ادامه)
دورۀ سوم (جلسه‌های نهم تا دوازدهم): تضعیف تولید سرمایه‌دارانه
دورۀ چهارم (جلسه‌های سیزدهم تا شانزدهم): بحران کنترل‌ناپذیری
دورۀ پنجم (جلسه‌های هفدهم تا بیستم): مواضع جریان‌های فکریِ اقتصادی