درسگفتارهای تابستان ۱۳۹۷ موسسه “پرسش”
در جستجوی توسعه از دست رفته: نهادهای توسعه چگونه ساخته می شوند؟
کمال اطهاری
شروع دوره: یکشنبه ۳ تیرماه ساعت ۱۷:۳۰
۸۸۸۲۲۰۱۰-۸۸۸۳۷۶۴۷
نوشته کمال اطهاری درباره درسگفتار در جستجوی توسعه از دست رفته: نهادهای توسعه چگونه ساخته می شوند؟
انقلاب اسلامی برای درانداختن طرحی نو، یا ایجاد نهادهایی جدید صورت گرفت تا طبق قانون اساسی، نفی هر گونه ستمگری و ستمکشی و سلطهگری و سلطهپذیری، خودکامگی، تبعیض و محرومیت کند، مشارکت عامه مردم را برای تعیین سرنوشت خویش تامین نماید و . . . به عبارت دیگر توسعه پایدار را برای مردم ایران به ارمغان آرد. اما بدون شک این مهم محقق نشده یا حق مردم ایران به توسعه برآورده نگشته است.
به رغم درآمدهای بیسابقه نفتی، تحت انحصارطلبی سیاسی و اقتصادی، نهادهای اقتصادی ناقصتر و کژکارکردتر شده، فساد نظاممند و رانتجویی گسترش یافته و تثبیت گشته، و محیط زیست و کشاورزی ایران را در آستانه نابودی قرار گرفته است. از سوی دیگر روشنفکران رسمی و سنتی به رغم در دست داشتن دانشگاهها و موسسات و بودجههای پژوهشی و تشکیل احزاب و انجمنها، در راه تعریف نهادهای انتظام بخش به توسعه پایدار ایران توفیقی ناکافی و ناقص داشتهاند. در نتیجه بحران یا نوسانات شدید اقتصادی غالب و دائم است و روزبروز سرمایههای طبیعی، مالی، فیزیکی، انسانی، اجتماعی و نمادین بیشتری به هدر میرود. در محیطی تحت فشار یا در حوزه عمومی نیز، میان روشنفکران غیررسمی (غیرخودی و دگراندیش) جهتگیریهای آرمانی و مباحث انتزاعی و سلبی، بر مباحث ایجابی و توسعهای غلبه داشته است.
تاریخ تحول و توسعه بشری در واقع تاریخ تحول و توسعه نهادی است. این توسعه بطور مقدم حاصل وجود دستگاه اعتقادیِ منسجم و بخردانه و مورد توافق جمعی برای تعریف یک مدل نهادی شایسته برای یک جامعه معین، و آغاز عمومیت بخشیدن و نهادسازی براساس آن است. اما این مهم در ایران مدتها است که تعریف نشده و حتا تعریف آن بطور علمی و ایجابی در حوزههای رسمی و غیررسمی در دستور کار روشنفکران قرار نگرفته است. ازین رو نخستین گام در جستجوی توسعهی از دست رفته ایران این است که این اقدام با تمام سختیهایش در دستور کار حوزه عمومی قرار گیرد تا به تدریج حوزه سیاسی (کنونی یا آینده) مجبور به تبعیت از آن گردد.
در این درسگفتار با تعریف این که نهاد چیست و چگونه ساخته میشود، میکوشیم گام نخست را در این راه برداریم. ما به عنوان سرآغاز یک برنامه پژوهشی میکوشیم پاسخ این پرسشها را بیابیم که رابطه بین اعتقادات و نهادها چیست؟ چگونه نهادها ساخته شده و تغییر می کنند؟ چگونه نهادها بر عملکرد اقتصادی و توسعه تاثیر می گذارند؟ و . . .
