درسگفتارهای پاییز 1397 موسسه “پرسش”
ساختار نهادی رژیم انباشت: پیوند نهادگرایی با مارکسیسم در نظریه انتظام
کمال اطهاری
شروع دوره: یکشنبه 11 آذرماه ساعت 17:30
88822010-88837647
نوشته کمال اطهاری ساختار نهادی رژیم انباشت: پیوند نهادگرایی با مارکسیسم در نظریه انتظام
تلاش برای ارائه برنامهی توسعه جایگزین آن چه در ایران با این نام ارائه شده، و آن برنامههایی که برای تثبیت و تداوم هژمونی سرمایهداری توسط سازمانهای وابسته به آن تبلیغ و ترویج میشود، مهمترین وظیفه روشنفکران رادیکال است. بدون داشتن یک برنامه حداقلی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که با شناخت ضرورتهای تاریخی به عنوان پیشنیاز هژمونی فکری و اخلاقی تدوین شده باشد، هیچگاه اراده جمعی مردم برای دستیابی به تمدنی والاتر از آن چه هست انکشاف نخواهد یافت. همچنان که چون گذشته تلاشهای مردم در این راه به بیراهه خواهد رفت.
نظریه انتظام Regulation theory را مارکسیستهای فرانسوی پرداختهاند. در توانایی تبیینی این نظریه کافی است بگوییم که یکی از واضعان آن بنام روبرت بویر در سال 2000 وقوع بحران جهانی را از بخش مسکن ایالات متحده آمریکا پیشبینی نموده بود، بحرانی که در سال 2007 رخ داد. نظریه انتظام تبیینکننده الگوهای بلند مدت انباشت سرمایه از طریق تحلیل رابطه بین فرایند بلند مدت انباشت سرمایه و مجموعهای از نهادهای اجتماعی (شیوه انتظام mode of regulation) است که مسیر این فرایند را تعیین میکنند. این نظریه با پیوند بین تحولات نهادی و تحولات دورانی سرمایهداری، بر ناتوانی یا خصلت بیطرفی نهادگرایی، برای مقابله با هژمونی سرمایه فائق آمده و ازینرو روششناسیاش امکان تدوین یک برنامه حداقلی را میدهد که در عین حال با هژمونی سرمایه بستیزد. اما در ایران بخصوص روشنفکران رادیکال از این نظریه و روششناسی آن غفلتی شگفتآور داشته و بطور معمول به نفی سرمایهداری، بجای ارائه برنامه اثباتیِ نفی در نفی آن، اکتفا میکنند. آن هم با روشی که تببین سرمایهداری را به شیوه تولید mode of regulation آن تقلیل داده و نه میتوانند تحلیلی مشخص از تحول شکلبندیهای اقتصادی اجتماعی socio-economic formation سرمایهداری در جوامع مرکزی و نه شکلبندیهای خاص کشورهای پیرامونی (بخصوص ایران) ارائه نمایند، تا مبنای تدوین یک برنامه جایگزین حداقلی قرار گیرد.
درسگفتار ما با شناساندن نظریه انتظام آغاز میشود؛ جلسه بعد چگونگی بوجود آمدن بحرانهای سرمایهداری و بیرون آمدن قدرتمندتر اقتصادی سرمایهداری را از آنها بررسی میکند؛ در سومین جلسه چگونگی ورود سرمایهداری به دوران پسافوردی یا رژیم انباشت دانشپایه را شرح میدهیم و این که چرا (همان طور که از بیقراری سیاسی پس از بحران آمریکا مشخص است) شیوه انتظام نولیبرال از بالندگی رژیم انباشت دانشپایه ناتوان است؛ و در آخر (برای نخستین بار) براساس نظریه انتظام به تحولات رژیم انباشت و شیوه انتظام درایران از پیش از انقلاب تاکنون میپردازیم، تا پیشنیازهای گفتمانی لازم برای تدوین یک برنامه جایگزین را فراهم آورده باشیم.
