درسگفتارهای تابستان 1398 موسسه “پرسش”
چهار مفهوم بنیادین روانکاوی
ناخوداگاه، تکرار، انتقال و رانه
مقدمه ای بر سمینار یازدهم ژاک لاکان(1963-1964)
شهریار وقفی پور
شروع دوره: یکشنبه 23 تیرماه ساعت 17
88822010-88837647
سمینار یازدهم ژاک لاکان یکی از سمینارهای کلیدی در تاریخ روانکاوی است، چه به لحاظ گاهنامه‌ای و چه به لحاظ مسیری که لاکان در تعلیماتش در پیش گرفته بود. لاکان سمینارش را با مفهومِ «تکفیر» آغاز می‌کند، آن هم در ارجاع به رابطه‌ی پرتنشش با انجمن جهانی روانکاوی (IPA) که در این سال به اخراجش از این انجمن منجر شد و بالتبع، از ادامه‌ی سمینارهایش در بیمارستان سنت آن بازماند. در واقع، لاکان قصد داشت در این سال، درس‌گفتارهایش را تحتِ عنوانِ «نام‌های پدر» ارائه کند که روزِ پس از اخراجش که مقارن بود با شروعِ دوره‌ی جدیدِ درس‌گفتارهایش، اولین و آخرین درس‌گفتارِ این سمینار را در سنت آن ایراد کرد، سخنرانی‌یی که بعدها با نامِ «مقدمه‌ای بر نام‌های پدر» منتشر شد و ژاک-آلن میلر در ارجاع به کلِ سمینار، به آن عنوانِ «سمینارِ ناموجودِ لاکان» را داد؛ چرا که لاکان بعدها هیچگاه این سمینار را ارائه نکرد. متعاقبِ منعِ لاکان از حضور در سنت آن، این سمینارها به لطف دوستانی که در اکول نرمال سوپریور داشت، دوستانی چون کلود لوی-استروس و لوئی آلتوسر، ادامه‌ی درس‌هایش را تا سمینار هفدهم در این دانشگاه پی گرفت و به جای «نام‌های پدر»، «چهار مفهومِ بنیادینِ روانکاوی» را موضوعِ سمینارش قرار داد: نوعی موضع‌گیریِ سیاسی در نسبت با نهادِ رسمی و بین‌المللیِ روانکاوی. شاید بتوان گفت، لاکان دیگر بار، شعارِ «بازگشت به فروید» را برنامه‌ی کاریِ خود قرار داد و صورت‌بندی نظریِ منسجم از نظریه و عمل روانکاوی را به شکلی صریح‌تر نشانه رفت. به همین دلیل است که در این سمینار، درگیریِ لاکان با دین (ارجاع به مفهومِ تکفیر در شروعِ سمینار، صرفاً یک ژست تبلیغاتی نبوده است)، علمِ مدرن، منطق و ریاضی، بارزتر از پیش جلوه می‌کند.
در این سمینار، لاکان چهار مفهومِ ناخودآگاه، تکرار، انتقال و رانه را چهار مفهومی بنیادینِ روانکاوی معرفی می‌کند و با کوششی مثال‌زدنی، در پی صوری ساختن یا فرمالیزه کردنِ روانکاوی برمی‌آید که یکی از دستاوردهایش، توضیحِ دو عملکردِ «ازخودبیگانگی» و «جداسازی» در نسبت با تکوینِ سوژه‌ی ناخودآگاه است.
جلسه‌ی اول: مفاهیمِ بنیادینِ روانکاوی؛ ناخودآگاه و تکرار؛
جلسه‌ی دوم: تروما و انتقال؛
جلسه‌ی سوم: رانه؛
جلسه‌ی چهارم: ازخودبیگانگی و جداسازی و سوژه.
